طلاق عُسر و حَرَج به چه معناست؟
اگر زنی در زندگی زناشویی خود دچار سختی و دشواری غیرمتعارفی باشد . به حدی که ادامۀ زندگی با شوهر برایش غیرقابل تحمل باشد؛ میتواند به دادگاه مراجعه کند و درخواست طلاق عسر و حرج بدهد. عسر در لغت به معنای سختی و مشقت و حرج به معنای تنگنا و گناه و در تنگی بودن است.
در مادۀ 1130 قانون مدنی آمده است: «در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی میتواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنان چه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه میتواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده میشود.»
تفاوت طلاق با اثبات عسر و حرج و طلاق با اثبات شروط دوازدهگانه
مطابق مادۀ 1133 قانون مدنی مرد با رعایت شرایط مقرر در این قانون میتواند هر زمان که خواست به دادگاه مراجعه کند و همسرش را طلاق دهد. قانون هم در این موقعیت درخواست را بررسی میکند اما اجرای صیغۀ طلاق را در صورتی میسر میداند که مرد حقوق مالی زوجه از قبیل مهریه و… را پرداخت کند.
در مقابل اگر زن قصد طلاق داشته باشد و طلاق توافقی نباشد گرفتن طلاق بسیار سخت خواهد بود و برای این کار زن باید یکی از شروط دوازدهگانه در عقدنامهاش را ثابت کند. در صورتی که نتواند هیچ کدام از شروط دوازده گانه را اثبات کند میتواند به استناد مادۀ 1130 قانون مدنی به اثبات عسر و حرج اقدام کند و طلاق خود را بگیرد.
بررسی تفاوت طلاق عسر و حرج
در این دو نوع طلاق تفاوتهایی است که در اینجا به بررسی آنها میپردازیم:
- در صورتی که درخواست طلاق زوجه با اثبات عسر و حرج باشد دادگاه مرد را مجبور به طلاق میکند اما اگر طلاق با تحقق شرط ضمن عقد نکاح باشد دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر میکند.
- تفاوت بعدی در مدت اعتبار رأی دادگاه است. در حالت طلاق عسر و حرج مدت اعتبار رأی شش ماه است و اگر در این مدت طلاق ثبت نشود رأی قابلیت اجرایی ندارد ولی اگر گواهی عدم امکان سازش صادر شود این گواهی تا سه ماه از زمان قطعیت آن اعتبار خواهد داشت.
- اگر طلاق از طریق شرط ضمن عقد باشد و زن یکی از این شروط را به اثبات برساند وکیل مرد در طلاق و قبول بذل میشود و به وکالت از شوهرش میتواند قبول مابذل کند اما در طلاق با عسر و حرج قبول مابذل با قاضی پرونده است.
4. در حالت طلاق با عسر و حرج رئیس دادگاه خانواده به شرایط فعلی زوجه نگاه میکند و در صورتی که عسر و حرج زوجه در زمان حال اثبات شود حکم صادر میشود. در صورتی که زوجه در گذشته در عسر و حرج بوده و حالا مشکل برطرف شده باشد قاضی به درخواست او ترتیب اثری نخواهد داد. اما در طلاق با اثبات شروط دوازدهگانه اینطور نیست. یعنی حتی اگر یکی از این شروط در چند سال قبل هم محقق شده باشد زن میتواند با اثبات آن، وکیل شوهر در طلاق شود.
نمونهای از عسر و حرج
نمونۀ عسر و حرج این است که مرد حسن اخلاق نداشته باشد یعنی آنقدر اخلاقش بد باشد که ادامۀ زندگی با او برای زن امکانپذیر نباشد. در این حالت زن میتواند با شهادت شهود یا حکم قطعی دادگاه مبنی بر مشکلات اخلاق یا فحاشی و… نداشتن حسن اخلاق مرد را ثابت کند. در این مواقع معمولاً پیشنهاد میشود که زن بخشی از مهریه یا تمام آن را ببخشد تا عسر و حرج را ثابت کند و نشان دهد که حاضر است از حقش بگذرد اما دیگر با آن مرد زیر یک سقف زندگی نکند. در این حالت برای قاضی اقناع وجدانی ایجاد میشود و حکم طلاق را صادر میکند.
حالتهای دیگری هم از عسر و حرج
وجود دارند که عبارتاند از:
– در صورتی که زوج به مدت شش یا نه ماه متوالی در طول یک سال، بدون عذر موجه زندگی خانوادگیاش را ترک کند.
– زوج اعتیاد به مواد مخدر یا الکل داشته باشد که این اعتیاد به زندگی خانوادگیاش لطمه وارد کند و وی از ترک آن امتناع کند و در مدتی که پزشک مشخص کرده مواد یا مشروبات الکلی را ترک نکند.
– اگر زوج با حکم قطعی به پنج سال یا بیشتر محکوم به حبس شود.
– به طور مستمر ضرب و شتم کند یا هرگونه رفتار سوء با زوجۀ خود داشته باشد و شرایط را برای زوجه طاقتفرسا کند.
– بیماری صعبالعلاج روانی یا ساری یا هر عارضۀ صعبالعلاجی مبتلا شود و زندگی خانوادگی را مختل کند.
طلاق به استناد عسر و حرج چقدر زمان میبرد؟
این که مدت زمان رسیدگی به پروندۀ طلاق به استناد عسر و حرج چقدر است وابسته به دو نکته است. نکتۀ اول شعبۀ رسیدگی کننده است. هرچه پروندههای رسیدگی کمتری در یک شعبۀ دادگاه در انتظار بررسی باشد، رسیدگی به پروندۀ طلاق نیاز به زمان کمتری خواهد داشت و اگر شعبه پروندههای زیادی داشته باشد این پرونده بیشتر در انتظار بررسی میماند.
نکتۀ دوم وابسته به طرف دعوا یا همان خوانده است. خواندۀ دعوا یا همان زوج میتواند با استفاده از فرجههای قانونی روند طلاق را طولانیتر کند. او میتواند به رأی دادگاه هم اعتراض کند و تقاضای تجدیدنظر بدهد که در این صورت با تبادل لوایح و ارسال پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان روند رسیدگی به پرونده ماهها طول میکشد.
با توجه به این دو نکته کسی نمیتواند زمان دقیقی برای به سرانجام رسیدن طلاق عسر و حرج اعلام کند و تاریخهایی که گفته میشود عموماً برپایۀ حدس و گمان است اما برخی با توجه به بررسی روند چندین پرونده به این نتیجه رسیدهاند که برای این نوع طلاق لازم است حدود هشت ماه را در نظر گرفت.