شرایط سرپرستی کودکان بی سرپرست

کودکان هر جامعه سرمایه آن کشور لحاظ می شوند که تربیت آنان با خانواده و نحوه سرپرستی آن ها بسیار حائز اهمیت است. به صورت طبیعی در هر جامعه ای امکان دارد که برخی از کودکان فاقد سرپرست و یا بد سرپرست باشند که قانونگذار برای حمایت از کودکان، به خصوص این دسته از کودکان، قوانین و مقرراتی مختلفی تصویب کرده است. از جمله آن قوانین قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست می باشد. در این قوانین شرایط خانواده های که می توانند سرپرستی کودکی را به عهده بگیرند بیان شده است و همچنین با به وجود آمدن رابطه فرزند خواندگی بین کودک یا نوجوان و سرپرست، آثار و توابع حقوقی میان آن ها به وجود می آید. با توجه به افزایش داوطلبان به عهده گرفتن کودک یا نوجوان برای سرپرستی، قانون شرایط و ضوابطی که خانواده ها برای فرزندخواندگی باید داشته باشند را بیان کرده است. در این مقاله از وکیل خانواده به بررسی شرایط درخواست سرپرستی کودکان بی سرپرست و موارد دیگر پیرامون این موضوع می پردازیم.

شرایط درخواست سرپرستی

ولایت در لغت به معنای تسلط پیدا کردن است و در اصطلاح حقوقی قدرت و اختیاری است که برابر قانون به یک شخص صلاحیت‌دار برای اداره‌ی امور محجور واگذارشده است. ولایتی که به حکم قانون باشد ولایت قهری نامیده می‌شود و طبق قانون ،پدر و جد پدری بر اولاد تحت سرپرستی خود ولایت قهری دارند.

مطابق با قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست اشخاص زیر می‌توانند سرپرستی کودکان مشمول این قانون را بر عهده بگیرند:

– زن و شوهری که ۵ سال از تاریخ ازدواج آن‌ها گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط بر اینکه حداقل یکی از آن‌ها بیش از ۳۰ سال سن داشته باشد.

– زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر اینکه حداقل یکی از آن‌ها بیش از ۳۰ سال سن داشته باشد.

– دختران و زنان بدون شوهر درصورتی‌که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند، منحصرا حق سرپرستی دختران را خواهند داشت.

طبق قانون، اولویت در پذیرشِ سرپرستی کودکان به ترتیب با زن و شوهر فاقد فرزند، سپس با دختران و زنان بدون شوهر و فاقد فرزند، و درنهایت با زن و شوهر دارای فرزند است و در مواردی که زن و شوهر درخواست‌کننده‌ی سرپرستی باشند، درخواست باید به‌طور مشترک توسط آن‌ها تنظیم و ارائه شود.

شرایط درخواست کنندگان سرپرستی

درخواست‌کنندگان سرپرستی طبق ماده‌ی ۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست باید دارای شرایط زیر باشند:

1- تقید به انجام واجبات و ترک محرمات

2- عدم محکومیت جزائی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی

3- تمکن مالی

4- عدم حجر

5- سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی

6- نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روان‌گردان و الکل

7- صلاحیت اخلاقی

8- عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار یا صعب‌العلاج

تشخیص دادگاه

مطابق ماده‌ی ۱۴ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می‌کند که درخواست‌کننده‌ی سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی واگذار نماید. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. در مواردی که دادگاه تشخیص بدهد اخذ تضمین عینی از درخواست‌کننده ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک یا نوجوان نیز ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از حقوق یا درآمدِ سرپرست در آینده را صادر و پس از قبول درخواست‌کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی را صادر می‌کند و درصورتی‌که دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان است به صدور حکم سرپرستی اقدام می‌کند.

هم‌چنین درخواست‌کننده‌ی منحصر یا درخواست‌کنندگان سرپرستی باید متعهد شوند که تمام هزینه‌های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را تأمین کنند. این حکم حتی پس از فوت سرپرستِ منحصر یا سرپرستان نیز تا تعیین سرپرست جدید، برای کودک یا نوجوان جاری است.

به این منظور سرپرست منحصر یا سرپرستان موظف‌اند با نظر سازمان، خود را نزد یکی از شرکت‌های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه‌ی عمر کنند و درصورتی که دادگاه تشخیص بدهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان است به صدور حکم سرپرستی اقدام می‌کند.

شرایط افرادی که قرار است تحت سرپرستی قرار بگیرند

الف. امکان شناختن هیچ‌یک از پدر، مادر و جد پدری آن‌ها وجود نداشته باشد

ب. افرادی که سرپرستی آن‌ها به‌موجب حکم مراجع صلاحیت‌دار به سازمان سپرده شده است و تا زمان دو سال از تاریخ سپردن آن‌ها به سازمان، پدر یا مادر و یا جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی آنان مراجعه ننموده باشند.

ج. هیچ‌یک از پدر، مادر و جد پدری آنان و وصی منصوب از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و به تشخیص دادگاه صالح این امر حتی با ضم امین یا ناظر نیز حاصل نشود.

آثار صدور حکم سرپرستی

1- پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، مفاد حکم از سوی دادگاه به اداره‌ی ثبت احوال و سازمان بهزیستی مربوط ابلاغ می‌شود. اداره‌ی ثبت احوال مکلف است نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی و شناسنامه‌ی سرپرست یا زوجین سرپرست وارد کند.

2- کودک یا نوجوان تحت سرپرستی می‌تواند بعد از رسیدن به سن هجده سالگی، صدور شناسنامه‌ی جدیدی را برای خود با درج نام والدین واقعی در صورت معلوم بودن، یا نام خانوادگی موردنظر وی در صورت معلوم نبودن نام والدین واقعی، از اداره‌ی ثبت احوال درخواست نماید.

3- صدور گذرنامه و خروج کودک یا نوجوانِ تحت سرپرستی از کشور، منوط به موافقت سرپرست منحصر یا سرپرستان و دادستان است. دادستان پس از جلب نظر کارشناسی سازمان بهزیستی با رعایت مصلحت تصمیم‌گیری خواهد کرد.

مراحل اقدام برای فرزندخواندگی

در گذشته چنانچه خانواده‌ای متقاضی سرپرستی کودکی بود به دادگاه مراجعه کرده و سپس به بهزیستی ارجاع داده می‌شدند اما در حال حاضر متقاضیان سرپرستی باید ابتدا به بهزیستی مراجعه کرده و بعد از تأیید بهزیستی به دادگاه صالح برای تأیید صلاحیت‌های قانونی همچون عدم سوءسابقه، مسائل هویتی، ‌اسناد ازدواج، امور پزشکی قانونی و غیره مراجعه کنند. به تازگی برای اقدام به فرزندخواندگی سامانه ای ایجاد شده است به نام سامانه فرزندخواندگی. این سامانه هم اکنون در تهران و بعضی از شهرستان ها فعال است. مراحل اقدام برای سرپرستی کودک به طور خلاصه بدین شرح است:

ثبت نام در سامانه فرزندخواندگی

تشکیل پرونده در بهزیستی ستاد شهرستان محل زندگی

جلسه با مشاور معتمد سازمان

گواهی عدم سوء پیشینه و عدم اعتیاد

بازدید مددکار سازمان

انتظار در لیست انتظار

معرفی کودک

تکمیل پرونده و طرح در کمیسیون

صدور کم سرپرستی موقت

صدور حکم سرپرستی دائم و حکم صدور شناسنامه

درج مشخصات کودک و سرپرست در شناسنامه

به منظور رعایت احوال شخصی کودک و فرد یا زوجین سرپرست، مفاد حکم سرپرستی تنها در اسناد مسکوت و محرمانه اداره ثبت احوال، ثبت و ضبط خواهد شد. همچنین اداره ثبت احوال مکلف است پس از ابلاغ حکم قطعی سرپرستی توسط دادگاه، با اعلام و حضور زوجین یا زنان سرپرست نسبت به اجرای حکم و صدور شناسنامه برای نوجوانان تحت سرپرستی با مشخصات زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر (دختر یا زن سرپرست بالای 30 سال) با درج توضیحات لازم اقدام کند و انتخاب نام نیز توسط سرپرست صورت خواهد گرفت.

در ارتباط با نحوه ثبت نام «پدر» درصورتی که سرپرست وی دختر و یا زن مجرد باشد نیز، در چنین شرایطی شناسنامه فرد تحت سرپرستی با مشخصات کامل شناسنامه‌ای سرپرست و نام کوچک پدر فرضی به پیشنهاد سرپرست صادر خواهد شد. همچنین درخصوص آن دسته از فرزندخواندگانی که پس از مدتی پدر و مادر واقعی‌شان مشخص می‌شوند نیز در این شرایط، مفاد حکم قطعی دادگاه، در شناسنامه فرد تحت سرپرستی درج خواهد شد.